స్వేచ్ఛానువాదం : బి.ఎస్‌.రాజు
కార్మికుడు : అయ్యా! సోషలిస్టు గారు! ఈ భూమ్మీద యజమానులనే వారే లేకపోతే, నాకు పని ఎవరిస్తారు?
సోషలిస్ట్‌ : అవును మిత్రమా! నన్ను తరచుగా నలుగురు అడిగే ప్రశ్నయే ఇది. దీని సంగతేమిటో చర్చించాల్సిందే సుమా! పని చేయాలంటే మూడు వ్యవస్థలు అవసరం – కర్మాగారం, యంత్రాలు, ముడిపదార్థాలు. అవునా ?
కార్మికుడు : అవును.
సోషలిస్ట్‌ : కర్మాగారాన్ని ఎవరు నిర్మిస్తారు ?
కార్మికుడు : తాపీ పనివారు, ఇతర భవన నిర్మాణ కార్మికులు
సోషలిస్ట్‌ : మరి యంత్రాలను ఎవరు తయారు చేస్తారు?
కార్మికుడు : ఇంజనీర్లు, టెక్నీషియన్లు, సాంకేతిక పనివారు
సోషలిస్ట్‌ : నువ్వు ఇప్పుడు నేస్తున్న బట్టకు అవసరమైన పత్తిని ఎవరు పండిస్తారు? నీ భార్య వడుకుతున్న ఉన్ని దారానికి కావాల్సిన ముడి ఉన్నిని గొర్రె మందల నుండి ఎవరు సేకరిస్తారు? నీ కొడుకు పనిచేస్తున్న లోహ తయారీ, కమ్మరి పనిలో సమ్మెట దెబ్బల వాతపడే ఖనిజాలను వెలికితీసేదెవరు?
కార్మికుడు : వ్యవసాయదారులు, గొర్రెల కాపరులు, గని కార్మికులు – ఇంకా నాలానే పనిచేసే వారెందరో కదా! ఈ పనులు చేసేది.
సోషలిస్ట్‌ : మరి పలు విధాలుగా శ్రామికులు ఇప్పటికే కర్మాగారాలు, యంత్రాలు, ముడిసరుకులు సమకూర్చ పెట్టడం మూలంగానే కదా! నీవు, నీ భార్య, నీ కుమారుడు వీటిని ఉపయోగించుకుని పనిచేస్తున్నారు అవునా?
కార్మికుడు : ఔను కదా! నేసే మగ్గం, పండిన పత్తి లేకపోతే నేనెట్లా ముడి బట్ట నేయగలరు?
సోషలిస్ట్‌ : ఐతే, నీకు పని కల్పించేది ఓ పెట్టుబడిదారుడో, ఓ యజమానో కాదు మరి. తాపీమేస్త్రి, భవన నిర్మాణ కార్మికులు, ఇంజినీర్లు, పొలం దున్నే రైతులు వీరు నీకు పని కల్పిస్తున్నది. ఇంతవరకు బాగానే ఉంది. కాని నీ యజమాని, నీ చేత పని చేయించుకునేందుకు కావాల్సిన సరంజామా అంతా ఎలా సేకరించినట్లు?
కార్మికుడు : అతడు అవన్నీ అతని సొంత డబ్బుతో కొన్నాడు.
సోషలిస్ట్‌ : అతనికి ఆ డబ్బెవరిచ్చారు?
కార్మికుడు : నాకెలా తెలుస్తుంది ఈ విషయం?
అతని తండ్రి ఇతని కోసం కొంత సొమ్ము వదిలి వెళ్ళుండాల, దానితో ఇతను ఇప్పుడు కోటీశ్వరుడై ఉండవచ్చు కదా!
సోషలిస్ట్‌ : అతనేమైనా యంత్రాలపై పనిచేసి, నూలు ఒడికి, బట్టలు నేస్తాడా?
కార్మికుడు : అబ్బే! అలా కాదు స్వామీ! మాచేత పని చేయించడం ద్వారానే అతను కోట్లు సంపాదించాడు.
సోషలిస్ట్‌ : అయితే అతను గాలికి బలాదూర్‌ తిరిగి కోట్లు గడించి ఉండాలి. ధన సంపాదకుడుకు అదే ఏకైక మార్గం. అవునా? పనిచేసేవారికి పూటగడవటమే కనా కష్టం కదా! ఇప్పుడు చెప్పు మరి, నువ్వు, నీ తోటి కార్మికులు పని చేయకపోతే, మీ యజమాని యంత్రాలు తుప్పు పట్టిపోవా? గోదాముల్లో అతను నిలువబెట్టిన పత్తి, ఉన్ని బూజుపట్టిపోదా? పురుగులు పట్టి పాడైపోదా?
కార్మికుడు : అవును, మేము పనిచేయకపోతే కర్మాగారంలో సమస్తం గబ్బు పట్టిపోతుంది, సర్వం మూలనపడి కుప్ప కూలిపోతుంది. ఇదే వాస్తవం.
సోషలిస్ట్‌ : నిజానికి నువ్‌ పనిచేయడం ద్వారానే ఉత్పత్తి శ్రమకు కావాల్సిన యంత్రాలను, ముడిసరుకును నీవు సజావుగా కాపాడుతున్నావు.
కార్మికుడు : ఇది పచ్చి నిజం. కాని దీని గురుంచి నేనెప్పుడు ఆలోచించలేదు సుమా!
సోషలిస్ట్‌ : మీ కర్మాగారంలో ఏం జరుగుతుందో ఎల్లవేళలా మీ యజమాని చూసుకుంటాడు?
కార్మికుడు : అస్తమాటు కాదు గాని, మా యజమాని, రోజూ ఓ మారు మమ్ములను గమనించేందుకు ఓ చెక్కర్‌ కొడతాడు. ఐతే, చేతులు ఎక్కడ మైల బడతాయోనని, వాటిని పాంట్‌ జేబుల్లో కుక్కుకొని తిరుగుతాడు. నా భార్య, నా కొడుకు పనిచేసే నూలు ఒడికే పెద్ద మిల్లులోనైతే యజమానులెప్పుడు కనిపించరు. యజమానులెవరో, ఎలా ఉంటారో కూడా పనివాళ్లకు తెలియనే తెలియదు. వారి నీడ కూడా ఎవరికి కనిపించిన దాఖలాలు లేవు. ఈ పరిశ్రమ ‘డీ లిమిటెడ్‌’ కంపెనీది. ఒకవేళ నువ్వు నేను ఓ 500 ఫ్రాంకులు (సొమ్ము) ఆదా చేసుకోగల్గితే, మనం కూడా కంపెనీలో వాటాదార్లం అయి యజమానులైపోవచ్చు! అలా, అసలు మనం ఫ్యాక్టరీలో కాలు మోపకుండానే యజమానులైపోగలం తెలుసా?
సోషలిస్ట్‌ : ఐతే, ఒక్క ప్రశ్న. వాటాదారుల లిమిటెడ్‌ కంపెనీ యజమానులకు చెందిన మిల్లులో గాని, నువ్వు పని చేస్తున్న సొంత వ్యక్తి యాజమాన్య కర్మాగారంలో గాని రోజు వారి పనులు ఎవరు తణికీ చేస్తారు? ఎవరు ఈ పనులు నిర్వహిస్తారు? నిర్వహణ వ్యవహారాలు ఎవరు చూస్తారు?
కార్మికుడు : ఇంకెవరు ఫార్మెన్లు, మేనేజర్లు.
సోషలిస్ట్‌ : పనివారు కర్మాగారాన్ని కడితే, యంత్రాలను తయారుచేస్తే, వాటిని నడిపిస్తుంటే, ముడిపదార్ధాలు వెలికితీస్తే, మేనేజర్లు, ఫార్మెన్లు పని పురమాయింపు, తణికీ, నిర్వహణ బాధ్యతలు చేపడుతుంటే మీ మాస్టర్‌, మీ యజమాని పని ఏమిటి మరి!
కార్మికుడు : ఆ! ఏమి లేదు! ఉత్తనే చేతులూపుకుంటూ లెక్చర్లు దంచటమే!
సోషలిస్ట్‌ : ఇక్కడి నుండి చంద్రమండలానికి రైలు మార్గముంటే (1903 నాటికి చంద్రమండలంపై మానవుడు కాలు మోపలేదు) ఈ యజమానులను తిరుగు టిక్కెట్‌ లేకుండా అక్కడకు పంపించేస్తే కొంపమునిగేదేమైనా ఉందా? నీ భార్య పని చేసే నూలు మిల్లుకు కానీ, నీ కొడుకు పనిచేసే ఫౌండ్రికీ గాని వచ్చే నష్టమేమి ఉండదు సరిగదా, అవన్నీ సజావుగానే నడుస్తాయి. క్రితం ఏడాది నీ యజమాని సొమ్ము చేసుకున్న లాభమెంతో నీకు తెలుసా?
కార్మికుడు : మా లెక్క ప్రకారం ఓ లక్ష ఫ్రాంకులను అతను గడించి ఉంటాడు.
సోషలిస్ట్‌ : ఎంతమంది పురుషులను, స్త్రీలను, పిల్లలను మీ యజమాని పనిలోకి తీసుకున్నట్టు?
కార్మికుడు : ఓ 100 మందిని
సోషలిస్ట్‌ : వారికిచ్చే సాలుసరి కూలీ సొమ్మెంత?
కార్మికుడు : మేనేజర్లు, ఫార్మెన్లు వేతనాలు కూడా లెక్క కడితే సాలుకు సరాసరి మనిషికి కూలి ఓ 1000 ఫ్రాంకులు ఉంటుంది. (ఇది 1903 సంగతని గుర్తుంచుకోవాలి)
సోషలిస్ట్‌ : అంటే, ఏడాది పొడుగునా రెక్కలు ముక్కలు చేసుకుంటే మీ 100 మందికి కలిపి వచ్చే మొత్తం కూలి వేతనం లక్ష ఫ్రాంకులు. ఘటాఘటిన పొట్ట నింపుకోడానికైతే, ఆకలితో చావకుండా బ్రతికి వుండడానికైతే, ఏ ఉత్పత్తి శ్రమా చేయని మీ యజమాని సునాయాశంగా ఓ లక్ష ఫ్రాంకులు నొక్కేసాడు గదా! అసలు ఈ రెండు లక్షల ఫ్రాంకులు ఎక్కడి నుంచి వచ్చాయి?
కార్మికుడు : ఆకాశంనుండైతే కాదు. డబ్బు వాన కురవడం నేనైతే ఎప్పుడు చూడలేదు.
సోషలిస్ట్‌ : కర్మాగారంలో పనిచేసే కార్మికులు జీతాలుగా పొందిన లక్ష, యజమాని జేబులోకి చేరిన లక్ష మొత్తం కలిపి రెండు లక్షల ఫ్రాంకులు కార్మికుల శ్రమ ఫలితమే కదా! యజమాని ఆయాచితంగా గడించిన లక్ష ఫ్రాంకుల సొమ్ము నుండే కొంత భాగం తిరిగి కొత్త యంత్రాలు కొనడానికి వినియోగిస్తాడు.
కార్మికుడు : అంతేకదా మరి! ఇందులో కాదనేదేముంది?
సోషలిస్ట్‌ : కార్మికుడు సొమ్మే నూతన యంత్రాలు, పరికరాలు కొనడానికి వినియోగించి వాటిని నడిపిస్తుంటే, మీలానే వేతన బానిసలైన ఫార్మెన్లు, మేనేజర్లు ఉత్పత్తిని నిర్వహిస్తుంటే మరటువంటప్పుడు ఈ యజమాని ఎక్కడి నుండి ఊడిపడ్డాడు? ఇక దేనికోసమతను?
కార్మికుడు : దేనికోసమంటే, శ్రామికులను మరింత పిండటానికే.
సోషలిస్ట్‌ : అలా అనకు, అది సరికాదు. కార్మికున్ని నిలువెల్లా దోచుకోవటానికి అను, అదే సరైన ఖచ్చితమైన పదం మరి.
(రచనా కాలం : సెప్టెంబర్‌, 1903, ‘ది సోషలిస్ట్‌’ అనే పత్రికలో ముద్రితం. సేకరణ : మార్కిస్ట్‌ ఇంటర్నెట్‌ పత్ర గ్రంధాలయం నుండి)
